Beschrijving

ICMm

Intercitymaterieel (kortweg ICM) is een treinstel van NS Reizigers dat voornamelijk gebruikt wordt in Intercitytreindiensten. Dematerieelnaam is Plan Z. De trein kreeg de bijnaam Koploper, vanwege de zogenaamde doorloopkop. Na de modernisering van de treinstellen is deze doorloopkop verwijderd. De gereviseerde treinen worden ook wel Intercitymaterieel modern (kortweg ICMm) genoemd.
De eerste treinstellen kwamen in 1977 in dienst. De treinen rijden tot op heden dagelijks over het Nederlandse spoorwegnet en vormen, samen met het VIRM, het belangrijkste materieel op de verbindingen vanuit de Randstad met het noorden en oosten van het land.

In 1977 zijn de 4001-4007 als protoserie gebouwd door Talbot te Aken. Destijds werden ze aangeduid als IC3 en later als ICM-0 om ze te kunnen onderscheiden van de seriebouw. Ze werden allereerst ingezet tussen Eindhoven en Venlo, welk baanvak speciaal geschikt gemaakt was voor 160 kilometer per uur. Later werden ze ingezet tussen Amsterdam en Nijmegen. Vanaf 1983 stroomde de vervolgserie 4011-4097 in. Bij deze stellen werden diverse zaken anders uitgevoerd dan bij de protoserie. Onder meer de indeling van de ramen (sommige bakken hadden bijvoorbeeld SGM-ramen), vormgeving van bagagerekken (met luchtdouches), de binnendeuren (klapdeuren in plaats van schuifdeuren bij de bakovergang), de banken (deze werden later aangepast aan de seriebouw, voordat dit gebeurde waren er stoelen met een rode kleur als bij het verbouwde materieel 54) en de doorloopkoppen. De doorloopkoppen van de protoserie werden later zodanig aangepast dat ze koppelbaar waren met die van de seriebouw (door de aanwezigheid van Scharfenbergkoppelingen kunnen/konden alle ICM-varianten met elkaar in treinschakeling rijden, maar niet met andere materieeltypen). Desondanks bleven de verschillen groot en mede daardoor werd ICM-0 door NS Reizigers te duur bevonden in het onderhoud.
In 2003 zijn deze zeven Koplopers terzijde gesteld. Enkele treinstellen zijn vervolgens gesloopt door sloperij Dotremont in Maastricht. Nog geheel aanwezig zijn treinstel 4001, dat op Arnhem Goederen staat, en treinstel 4004 dat als oefenobject in Ossendrecht in gebruik is. Van treinstel 4005 was de AB bewaard voor het Nederlands Spoorwegmuseum. In 2017 werd deze bak van de 4005 alsnog gesloopt. De kopbakken waren geplaatst als oefenobjecten bij Falck, voorheen Stator in Utrecht, ter vervanging van treinstel 376. Inmiddels werd in eerste instantie een kopbak hiervan afgevoerd, terwijl later de andere volgde. Verder is de AB 4007 verbouwd tot AB 4044 ter vervanging van een uitgebrande AB.
De rijtuigen van het type ICR zijn voor een groot deel gebaseerd op het middenrijtuig van ICM-0.

Tussen 1983 en 1990 zijn de Koplopers 4011-4097 gebouwd. Deze treinstellen hebben twee motordraaistellen (4 aangedreven assen) onder een van de koprijtuigen. De ICM-2's (4051-4097) hebben geen rijweerstanden maar choppers voor het aansturen van de motoren.

Tussen 1990 en 1994 zijn er 50 vierdelige Koplopers gebouwd (4201-4250). Deze treinstellen hebben zes aangedreven assen (drie motordraaistellen). De vierdelige Koplopers hadden oorspronkelijk al magneetremmen. De drietjes kregen ze in het najaar van 2012 ingebouwd.
Van treinstel 4231 was van 1996 tot en met 2007 een tweede-klasrijtuig omgebouwd naar eerste klas. Het stel werd daarbij vernummerd tot 4444. Dit treinstel deed tot eind 2006 voornamelijk dienst in de 'Ambtenarentrein' 501/502 (Groningen – Den Haag v.v.). Nadat het treinstel weer de normale verhouding 1e-2e klas terugkreeg droeg het nog steeds het speciale nummer 4444 tot aan zijn revisie, toen het zijn nummer 4231 weer terugkreeg.

Vanaf november 2006 werd het Intercitymaterieel gemoderniseerd, te beginnen met de driedelige stellen (serie 4011-4097). In april 2007 werd het eerste treinstel door NedTrain werkplaats Haarlem afgeleverd en in de gewone treindienst opgenomen. Ter onderscheiding van de nog niet gemoderniseerde stellen worden de gemoderniseerde treinstellen aangeduid als ICMm. Deze treinstellen kregen een geheel vernieuwd interieur, met ongeveer 13% meer zitplaatsen. Daarnaast is er een duidelijker onderscheid tussen de eerste en tweede klas: de eerste klas heeft rode stoelen, de tweede klas blauwe, net als bij ander gemoderniseerd materieel en nieuw gebouwd materieel vanaf 2006. Verder is ICMm voorzien van extra faciliteiten als een rolstoeltoilet, airconditioning, digitale reisinformatie, een digitaal koersbord en een statische omzetter in plaats van de eerdere motorgenerator. De modernisering van de driedelige stellen kostte € 190 miljoen.
Aan de buitenkant is het gemoderniseerde materieel het beste te onderscheiden van het niet-gemoderniseerde materieel door het op een ronding uitlopen van de blauwe balk rond de ramen, in plaats van een recht uiteinde en de dichte ramen in lijn met de zijwand. De ramen kunnen niet meer worden opengedraaid. De treinstelnummers zijn verplaatst naar de baanschuivers om ze minder gevoelig te maken voor graffiti. De naam "Koploper" is verdwenen.
De doorloopkoppen werden bij deze revisie bij alle treinen verwijderd, de twee deuren aan de buitenzijde werden vervangen door een gesloten kunststof plaat. De nog niet gemoderniseerde ICM-IV 4206 en 4248 hadden bij herstel van botsschade ook bij één van de kopdeuren zo'n plaat gekregen, omdat de kopdeuren bij een aanrijding beschadigd waren geraakt. Het totaalgewicht van een treinstel vermindert met ongeveer 1000 kilogram wanneer beide doorloopkopconstructies worden vervangen door kunststof afdekplaten. Dit heeft een gunstige invloed op het energieverbruik en dus de CO2-uitstoot per gereden kilometer.
NS stuitte op veel onbegrip bij de modernisering van de Koplopers, omdat het aantal toiletten gehalveerd werd. Kritiek kwam onder andere van mensen met darmziektes en ouders met kinderen. NS gaf geen gehoor aan deze klachten.
Treinstel 4011 werd in november 2006 als eerste gemoderniseerd, om na tests in de Klimaatkamer in Wenen en een serie proefritten, controles en instructies aan het personeel per 16 april 2007 de dienst in te gaan. De allereerste dienst was in treinserie 1500 (Intercity Amsterdam – Amersfoort – Deventer). Het volgende treinstel, de 4012, was pas in mei 2007 gereed en heeft dan ook niet meteen, zoals eerst gepland, samen met de 4011 een volledig gemoderniseerde trein gevormd.
De verbouwing van de driedelige Koplopers (de 40xx-reeks) duurde tot het 2e kwartaal van 2010. Treinstel 4205 werd op 22 februari 2009 als eerste vierdelig proefstel binnengehaald in de werkplaats van Haarlem voor modernisering en kwam begin januari voor het eerst in de dienst. Hierna diende de 4203 als tweede proefstel, deze kreeg als eerste de mogelijkheden voor draadloos internet en actuele reisinformatie (het OBIS-systeem). In februari 2010 werd begonnen met de seriematige verbouwing van de vierdelige treinstellen. Opvallend was dat de stellen niet meer op nummervolgorde werden binnengenomen voor revisie. De laatste ICMm, de 4240 werd op 6 oktober 2011 afgeleverd.

Begin 2012 is NedTrain begonnen met de vervanging van de stoelbekleding in de 2e klasse. Deze bleek moeilijk schoon te houden en werd vervangen door een kunststofachtige bekleding.